Vraag.

Op welke integriteitsnormen / gedragsregels mag ik eigenlijk als werknemer precies beoordeeld worden? Aan welke regels had ik mij moeten houden?

Een goede vraag, omdat je in de praktijk vaak ziet dat achteraf pas helder wordt aan welke normen een medewerker zich had moeten houden. En waarom sprake is van een integriteitsschending. Met andere woorden: welke normen precies overtreden zouden zijn. Nog erger: als dit niet in het integriteitsrapport staat - inclusief de onderbouwing waarom deze normen relevant zijn. Dan is het oppassen geblazen.

Om te kunnen bepalen in hoeverre iemand terecht wordt beschuldigd van een integriteitsschending is het dus belangrijk om duidelijk te hebben waaraan precies getoetst wordt. Net als bij gewone misdrijven en overtredingen - die bijvoorbeeld strafbaar zijn gesteld via het Wetboek van Strafrecht - zou het immers niet eerlijk zijn als je (bijvoorbeeld) aangesproken wordt op een integriteitsschending als je niet eens wist of had kunnen weten dat het niet mocht. In het strafrecht wordt dit uitgedrukt met het legaliteitsbeginsel: 'geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgegane wettelijke strafbepaling'. Je kunt anders je gedrag immers hier niet op aanpassen.

Hetzelfde zou je kunnen betogen voor integriteitsovertredingen. Als de integriteitsnormen waaraan iemand zich moet houden niet helder zijn, dan krijg je al snel een vorm van cherry picking. Selectief en mogelijk zelfs met terugwerkende kracht wordt iets bedacht wat iemand niet mag of had mogen doen. Het is een makkelijke manier om een onschuldig iemand van ongewenst of niet-integer gedrag te betichten. Bijvoorbeeld om van een werknemer af te komen.

Anders dan in het strafrecht is het bij integriteit veel lastiger om te bepalen wat de relevante normen zijn. Als iemand wordt verdacht van moord dan pak je het wetboek van strafrecht erbij (artikel 289 Wetboek van Strafrecht) en kun je - eventueel nog met ondersteuning van uitspraken van rechters, juridische artikelen, de wetsgeschiedenis et cetera - beredeneren in hoeverre hier sprake van is.

Als het gaat om integriteit moet je in veel meer verschillende bronnen zoeken. Wat het meteen kwetsbaar maakt voor alle betrokkenen. Hoe kun je immers weten wat wel of niet integer is, als dit lastig is om te vinden? Een belangrijke bron zijn in ieder geval gedragscodes. Afhankelijk van waar iemand werkt of welk beroep iemand uitoefent, zullen op basis hiervan bepaalde regels gelden.

Hoe lastig dit is, kun je bijvoorbeeld zien als je kijkt naar waar wetenschappers aan moeten voldoen als het gaat om integer gedrag (en integer onderzoek). Zie hier voor een uitgebreid overzicht.

En dan volgen nog - bijna automatisch - allerlei extra vragen:

  • Aan welke integriteitsnormen is getoetst?
  • Waarom is aan deze normen getoetst?
  • In hoeverre zijn deze normen geldig?
  • In hoeverre is de persoon die verdacht wordt van een integriteitsschending hiervan op de hoogte?
  • Hoe verhoudt deze norm zich ten opzichte van andere normen?
  • In hoeverre zijn er andere gedragsregels die hiermee tegenstrijdig zijn (en het wel zouden toestaan)
  • Op welke wijze is gedrag genormeerd (heel concreet of juist meer in het algemeen)
  • ,,,

 

Van geval tot geval zal dit anders liggen. Het startpunt is vaak het arbeidsrecht (wet-en regelgeving dus). Voor veel beroepen zal het dan gaan om artikel 7:611 Burgerlijk Wetboek: je behoort je als een goed werknemer te gedragen. 

Omdat dit best vaag is, maken sommige werkgevers dit via arbeidsovereenkomsten (wat je tekent met de organisatie) het concreter. Ook kun je in jurisprudentie kijken wat de norm inhoudt (uitspraken van rechters) en/of hoe dit in de (juridische) literatuur nader is ingevuld. Daarnaast wordt soms in een CAO iets gezegd over integriteit.

De belangrijkste bron zullen echter de gedragscodes zijn die gelden. Dit kunnen beroepscodes en/of bedrijfscodes zijn. Beroepscodes zijn de integriteitscodes die hangen aan een beroep. Een bekende gedragscode is die bijvoorbeeld voor de advocatuur. Deze gelden voor alle advocaten, ongeacht waar ze werken. Bedrijfscodes zijn daarentegen gekoppeld aan de organisatie waarvoor je werkt. Denk bijvoorbeeld aan de gedragscode waaraan medewerkers van de Rabobank zich moeten houden. Als je bij e ING werkt, zullen andere regels gelden. Al zullen er ongetwijfeld veel overeenkomsten zijn.

En welke integriteitsregels gelden voor mij dan?

Dat is dus best een lastige vraag om te beantwoorden. Dit is afhankelijk van waar je werkt, wat je beroep is en wat je eventueel nog hebt afgesproken. Dit maakt het onmogelijk om hier voor alle beroepen / bedrijven in Nederland een overzicht te geven.

Om echter toch een beeld te geven van integriteitscodes (de belangrijkste bron) vind je hieronder een klein overzicht. Je zult enorme verschillen zien tussen de codes. Het is dan nog steeds opletten geblazen overigens. Bij sommige is het precies duidelijk wat wel/niet mag; bij andere codes is dit niet het geval. Ook hier mag je best kritisch naar kijken op het moment dat je beschuldigd wordt van een integriteitsschending.

Nog een tip: check altijd de bron om te zien of de gedragscode niet geactualiseerd is / vervangen is door een andere code. Dit geldt natuurlijk ook voor onderstaande linkjes (de codes zijn echt als voorbeeld opgenomen). Raadpleeg eventueel Google of het internetarchief om ze te vinden.

Voorbeelden van integriteitscodes